Matias om Havet
DEL 1 - HAVBOTN
No er det slik at eg ikkje er redd for havet. Det vil sei, eg er ikkje redd for vatnet som er i havet. Men eg er ganske livredd for havbotnen. Den kjem liksom ut av intet, opp frå det som i utgangspunktet er ei djup, mørk og uidentifiserbar verd. Der kjem botn, og i det eg får sjå den, går redselen gjennom kroppen som eit lyn. Den kjem, og den kjem for å ta meg.
Det finns venlegsinna botn også. Skjelsand reflekterer lys betre, og har ein slik behageleg grønfarge. Den tar liksom vekk overraskelsesmomentet til tang og tare. Det likar eg godt.
Det som er aller skumlast er når botn kjem midt ute på havet. Ein skal jo gjerne fiske på grunna, men så plutseleg driv du litt langt inn, og det er fjære sjø. Du tenkjer at det sikkert er litt grunt, og vurderer å kikke over kanten. Eg meiner, du kan jo velge å berre starte motoren og komme deg ut, utan å sjå ned, men så må du berre. Du kikker over kanten, og der er den. Den er rett der, langt nærare enn kva mengden snøre i sjøen skulle tilsei. Den er stor og mørk og nådelaus og så alt for levande når ein liksom er midt ute på havet, langt frå land.
Eg likar det best botnlaust.
DEL 2 - Å VILLE BU MED HAVET
Eg har vakse opp med havet, og eg høyrer til med havet. Havet gjev meg ro. Eg føler meg heime med havet. Eg kjenner meg fri når eg kan sjå på havet, og burde kjenne meg slik kvar dag. Slik seier eg kvar gong eg pratar med folk om kvar eg vil bu. Men eg har flytta ti gonger dei siste ti åra. Ingen av gongene har eg flytta til havet. No har eg nett funne min stad. Endeleg.
I fjellet.
Eg søker på google maps. 3 timar og 46 minutt med bil til nærmaste stad eg kan sjå havet. Det er riktignok berre 25 minutt til fjorden som teknisk sett er hav det også, men det smakar ikkje salt, er omringa av høge fjell, og bølgjer får me ikkje i år når cruisetrafikken er fråverande. Det er ikkje at det ikkje er vakkert, for fjord og fjell ER vakkert, men det er ikkje havet. Det er ikkje dønninger mot skjær, solnedgang etter midnatt, salte hender og fiskeslo.
Det vert i draumen, og i minnene. Og eg skal sikkert få oppleve havet mange gonger igjen, men det vert berre høflege kaffebesøk med påfølgande kjærleikssorg, for kva var det som gjekk galt? Kvifor er det ikkje oss, slik som det alltid skulle vere?
DEL 3 - EG BLIR IKKJE SJØSJUK
Og det er eg ganske stolt av. Eg har aldri følt meg uvel på sjøen, og eg har vore mykje på sjøen. Eg hugsar godt den eine gongen pappa var sjøsjuk og kasta opp over ripa. Eg tenkte at med det var eg den mest sjødyktige av oss. Eg var sjømannen.
I 2015 rodde eg og Sarah og Najma frå Fredrikstad til Hvaler. Me skulle ut på havet, utaskjærs, dit ein kunne sjå havet. Øya heitte Søndre Lauer, rett sør for Holmlungen fyr. Me rodde ut i ein nordlandsbåt, fulllasta med bagasje for minst ei vekes camping.
Grunna voldsomme tordenbyger og dødsangst ei natt (eg har aldri vore så redd i heile mitt liv), valde me å returnere etter tre dagar. Trass kuling på sjøen. Men eg var sjømann. Så eg bygde eit segl av rekved og soveposer, og festa i baugen. Me sjøsatte skipet, som fór nordover i full fart. Eg kunne berre sitje bak i båten med ei åre som ror. Ute på det åpne havet var sjøen så stor at me mista oversikt kvar gong me var i ein bølgedal. Men me såg nok til å skjønne at båten med kurs mot nordvest, vart blåst nordover nok til at me umogleg ville klare å kome oss rundt Galtene (sjå bilete på neste side) som var ei gruppe skjær før Løperen opp mot Fredrikstad. Etter tre kvarter på åpent hav, bestemte me oss for å heller havne i steinene på Hvaler, enn i skjærene. Me endra kurs rett mot land, og med riktig vindretning bokstaveleg talt suste me innover.
Me surfa på brenninger, og veivde med armene til hyttefolket i håp om å bli sett, og vart til slutt kasta inn sidelengs. Alle og alt låg i vatnet medan brenningane kverna oss og båten. Sarah var vikla inn i eit surr av ein tausamling som nokon hadde bygd eit segl ut av, og vart heile tida dratt ned med båten. Det kom folk. Najma var klissvåt men like sur på fremmede som vanleg. Me kom oss opp. Alle levde. Ingen av dei flaut mange elektroniske dupedingsene levde. Båten måtte dras opp på stranda og hentast med bil for den var så ødelagt.
Eg er ikkje sjømann.
Men eg tok båtførerprøven då.
Og etter det har eg vore upopulær for å ikkje tørre å reise ut under ikkjeidéelle forhold, og det er eg stolt av.
DEL 4 - RONGEVÆR OG HOLMENGRÅ
Eg vaks opp i eit nærmiljø med tusenvis av øyer, og sjølv om me hadde mange stader og viker som var utruleg vakre, var det to som gjorde ekstra inntrykk på meg.
Rongevær hugsar eg for bryggene, berggylten, skjelsanden og regnet. Og lukten av alt dette kombinert. Eg låg i timesvis over bryggekanten og såg ned i det klare vatnet på mangfoldet av småfisk og krabber. Øya var tett omringa av andre skogkledde øyer, så det var aldri stor sjø der, det var eigentleg alltid stilt, og det gjorde innfarten så spesiell. Å vere kald og våt av regnet og vinden på sjøen, og så berre stilner det fullstendig på veg inn mot Rongevær. Den svarte sjøen vert gradvis lysegrøn av skjelsanden, og tilslutt kan du klatre opp på Austrheim si vakraste brygge. Det suser i øyrene av stillheita. Lunt og godt og vått.
Holmengrå er ei øy utanfor Fedje i havgapet. Den er ein grå holme. Det finns vel ikkje betre eksempel på ein holme. Den ligg der for seg sjølv, som ein rund kjempestein med eit stort fyr og eit lite hus på toppen. Kombinasjonen av dønninger og at øya faktisk er som ein stor stein, med bratte bergsider, gjer at det er lite fristande å gå i land. Ingrid måtte på land det for å gå på do ein gong, ei oppleving ho bør fortelje om, men for oss andre er dette ein holme som er der, nesten alltid i synsfeltet, men i det fjerne. Farga grå av den store avstanden.